Zeven monumenten die herinneren aan Napoleon in Vlaanderen

Op 5 mei is het exact 200 jaar geleden dat Napoleon Bonaparte zijn laatste adem uitblies op het afgelegen eiland Sint-Helena. Hij werd er verbannen door de geallieerden na de Slag bij Waterloo.

Zijn ondergang in 1815 trok een definitieve streep onder het regime van de Franse keizer. In 1799 had hij het laken naar zich toegetrokken om zichzelf in 1804 tot Franse keizer te kronen. Met de napoleontische oorlogen veroverde hij het ene gebied na het andere, onder meer Vlaanderen viel onder zijn invloedssfeer. Tot op vandaag herinneren enkele monumenten aan Napoleons doortocht in onze contreien. We nemen je mee naar deze boeiende locaties.

Vijf keer bracht Napoleon een bezoek aan Fort Napoleon in Oostende. De vesting ten oosten van de havengeul was dan ook een prima uitvalsbasis voor een eventuele aanval op zijn aartsvijand, de Engelsen. In 1811 werden de bestaande vestingen door de Fransen verbouwd tot een vijfhoekig fort met 2,5 meter dikke muren. Tegen de tijd dat het fort was afgewerkt in 1813 had Napoleons keizerrijk al verschillende blutsen en deuken opgelopen waardoor het nooit meer enig militair nut had voor de Fransen. Vandaag is het fort ingericht als museum en ontdek je de verhalen van weleer tijdens een verhalenparcours. Van 08 t.e.m. 29 mei komt ook de  'De Waanzinnige Boomhut' doe-expo terug naar Fort Napoleon met een volledig nieuwe editie!

Toen de Gentse textielondernemer Lieven Bauwens de Engelse ‘Mule Jenny’ naar het Europese vasteland smokkelde, werd hij bij verstek ter dood veroordeeld in Engeland, maar in het Franse Rijk werd hij als een held onthaald. Bauwens trok dan ook onvoorwaardelijk de kaart van de Franse bezetter en kreeg in juli 1803 zelf Napoleon over de vloer in de Chartreuse, een voormalig kartuizerklooster in Gent dat hij verbouwde tot textielfabriek. De priorswoning herschiep hij in een luxueus optrekje met lusttuin waar hij naar aanleiding van Napoleons bezoek een hangende trap in empirestijl liet bouwen met aan weerszijden ervan Egyptische sfinxen. De monumentale trap is er tot op vandaag bewaard. En Bauwens zelf? Toen het Franse keizerrijk kapseisde, sloeg Bauwens op de vlucht naar Parijs waar hij in 1822 het loodje legde.

• Prachtige foto's gemaakt door fotograaf Alexander Dumarey van o.a. de monumentale trap vind je in dit vrt-artikel.

In 1814 leek Napoleons liedje voorgoed uitgezongen. Hij werd gedwongen om af te treden en verbannen naar het eiland Elba. De monarchie werd weer van onder het stof gehaald en koning Lodewijk XVIII nam plaats op de troon. Maar dat was buiten Napoleon gerekend. Begin 1815 ontsnapte Napoleon en keerde hij met veel tromgeroffel terug naar Parijs waar hij opnieuw het laken naar zich toetrok. Lodewijk XVIII nam de wijk en zocht een onderkomen in het Hotel d’Hane Steenhuyse, een stadspaleis in de Veldstraat in Gent. Hij logeerde er enkele maanden totdat Napoleon verslagen werd in Waterloo. Het 18e-eeuwse stadspaleis is nu een oase van rust in de drukke Veldstraat. Elke zaterdag- en zondagnamiddag kan je er gewoon binnenstappen en de balzaal, de rijkelijk gedecoreerde salons en lusttuin ontdekken.

Net als het Fort Napoleon in Oostende werd Fort Liefkenshoek onder de Franse bezetting fors uitgebreid. Het militaire bolwerk langs de Schelde gaat terug tot de 16e eeuw en moest Antwerpen beschermen tegen de Spaanse legers. De halfcirkelvormige kazerne die je er vandaag nog aantreft, dateert van het napoleontische tijdperk. De Fransen breidden de versterking in 1810 uit met een kruitmagazijn, kanonnen en een vestinggracht. In 1985 is het fort beschermd als monument en landschap. Tijdens een bezoek aan het bezoekers- en belevingscentrum ontdek je nog de sporen van de verschillende bezetters.

Niet alleen Oostende, ook Antwerpen genoot buitengewone aandacht van Napoleon. Hij maakte van de havenstad de tweede belangrijkste oorlogshaven van zijn keizerrijk en liet er Le Grand Bassin en Le Petit Bassin uitgraven, het huidige Bonaparte- en Willemdok. De Fransen legden bovendien het Bonaparteplein aan, nu beter bekend als de Groenplaats. Op de Meir viel Napoleons oog op een stulpje van de schatrijke ondernemer Johan Alexander van Susteren. De Franse keizer tikte het stadspaleis in 1811 op de kop en liet het volledig naar zijn smaak verbouwen. De salons werden opgefrist en ingericht met empiremeubels. In tegenstelling tot zijn vijand, de Russische tsaar Alexander I, heeft keizer Napoleon er nooit zelf verbleven. Begin 21e eeuw werd het gebouw volledig gerestaureerd.

Wil je er zelf eens een kijkje nemen? Tot 30 juni 2021 is het Paleis op de Meir uitzonderlijk voor het brede publiek geopend. Op vertoon van je Open Monumentenkaart ontvang je er een waardebon van €5 voor The Chocolate Line van Dominique Persoone op het gelijkvloers van het paleis.

11 januari 1814. Na Napoleons mislukte veldtocht naar Moskou hadden de geallieerde legers hun kans geroken om de Franse keizer in de pan te hakken. Pruisische, Russische en Britse troepen rukten op en botsen tijdens de Slag bij Hoogstraten op wat er nog restte van het Franse leger. Rond de Franse posities in het centrum van Minderhout kwam het tot urenlange gevechten. De balans? Bijna 1.500 soldaten sneuvelden. Ze werden in massagraven begraven zoals in de Heesakker in Eindmeer. In de volksmond staat het heidegebied nog altijd bekend als ‘de Kozakkenkuil’. Bij de 200e verjaardag van de slag werd in 2014 het bronzen beeld ‘Het Verlangen’ onthuld aan de Sint-Clemenskerk in Minderhout.

‘De Grote Napoleon’ is een koren- en oliemolen die begin 19e eeuw werd gebouwd in Hamme. Napoleon zou in 1804 met zijn gevolg voorbij de molen gedraafd zijn toen die nog in opbouw was, vandaar zijn naam ‘De Grote Napoleon’. Of toch niet? De molen blijkt pas opgericht in 1816, toen Napoleon verbannen was naar Sint-Helena, een slordige 7.500 kilometer verwijderd van Hamme. Zijn naam heeft de molen mogelijk wel te danken aan de naam van de knecht, een boom van een kerel, die Napoleon heette.

Meer info over De Grote Napoleon en het bakkerijmuseum vind je hier

Zin in een maandelijkse portie leesplezier en tips over de verbluffende plekken in Vlaanderen? Schrijf je in voor de  nieuwsbrief van Open Monumenten.

Of ben je een echte erfgoedliefhebber die liefst van al ongekende plekken ontdekt en de kans grijpt om ze te betreden? Maak je dan lid van Open Monumenten en ontvang bovenop boeiende artikels en erfgoednieuws ook  uitnodigingen voor exclusieve erfgoedbezoeken.